Tết Đoan Ngọ là ngày gì? Sự tích & Ý nghĩa của tết Đoan Ngọ

Chắc hẳn trong mỗi chúng ta, tuổi thơ đã đôi lần được bà, được mẹ gọi dậy vào một buổi sáng tháng 5 đẹp trời để "làm thủ tục giết sâu bọ" rồi đúng không? Buổi sáng hôm ấy chính là ngày tết Đoan Ngọ. Và cho tới tận bây giờ, chúng ta vẫn thường được đón tết Đoan Ngọ hằng năm. Vậy nhưng, mấy ai biết được ngày tết Đoan Ngọ là ngày gì? Sự tích tết Đoan Ngọ và ý nghĩa của ngày tết này ra sao? Để hiểu rõ hơn về ngày tết đặc biệt này, các bạn hãy cùng chúng tôi đi tìm hiểu nhé!

Tết Đoan Ngọ là ngày gì?

Ca dao Việt Nam có câu:

"Tháng tư đong đậu nấu chè.

Ăn tết Đoan Ngọ trở về tháng năm."

Tết Đoan Ngọ hay còn được gọi là tết Đoan Dương, được tổ chức vào giờ Ngọ, ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm. Đây là một ngày tết truyền thống tại một số quốc gia Đông Á như Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc. 

>> Xem thêm: Mùng 5 tháng 5 Âm là ngày mấy Dương lịch 2021?

"Đoan" có nghĩa là mở đầu, "Ngọ" là khoảng thời gian từ 11 giờ sáng đến 1 giờ chiều, ăn tết Đoan Ngọ là ăn vào buổi trưa. Đoan Ngọ tức là lúc mặt trời bắt đầu ngắn nhất, ở gần trời đất nhất.

Ở Việt Nam, tết Đoan Ngọ còn được gọi với cái tên khá dân dã đó chính là "tết giết sâu bọ". Hiểu đơn giản, đây chính là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài sâu bệnh gây hại cho cây trồng.

>> Xem thêm: Tết Đoan Ngọ tiếng Anh là gì?

Sự tích tết Đoan Ngọ

Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ ở Trung Quốc

Vào cuối thời Chiến Quốc, có một vị đại thần nước Sở là Khuất Nguyên. Ông là một vị trung thần, đồng thời cũng là một nhà văn hóa nổi tiếng. Tương truyền, ông là tác giả của bài thơ "Ly Tao" nổi tiếng trong văn hóa cổ Trung Hoa, thể hiện tâm trạng đau buồn vì đất nước suy vong. Do can ngăn vua Hoài Vương không được, lại bị gian thần hãm hại, ông liền ôm một tảng đá rồi nhảy xuống sông Mịch La vào ngày 5 tháng 5. Dân chúng địa phương nghe tin, đều hò nhau chèo thuyền đến vớt xác ông nhưng không sao tìm thấy được, họ liền đổ gạo xuống sông, những mong cá không động chạm tới thân xác của ông.

Đến ngày 5 tháng 5 năm sau, người dân địa phương lại chèo thuyền ra giữa sông, mang theo gạo để tế Khuất Nguyên. Về sau, người ta đã dùng thuyền rồng thay thế cho thuyền con, dùng bánh tro thay thế gạo để tế lễ. Hoạt động tế lễ Khuất Nguyên này còn được giữ mãi về sau và được gọi là ngày tết Đoan Ngọ.

Nguồn gốc tết Đoan Ngọ ở Việt Nam

Vào một ngày sau vụ mùa, người nông dân tổ chức ăn mừng vì mùa màng bội thu, tuy nhiên năm đó, vào đầu tháng 5, sâu bọ lại kéo đến nhiều, ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Người dân đau đầu không biết phải làm thế nào để giải quyết vấn nạn sâu bọ, bỗng có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân. Ông chỉ cho dân chúng, mỗi nhà lập một đàn cúng gồm có trái cây, bánh tro, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Người dân làm theo và chỉ một lúc sau, lũ sâu bọ té ngã rũ rượi. Ông lão còn dặn thêm, hằng năm vào đúng ngày này, cứ làm theo những gì mà ông nói sẽ trị được lũ sâu bọ. Dân chúng biết ơn, định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, người dân gọi ngày này là ngày "giết sâu bọ" hay có người gọi là "tết Đoan Ngọ" vì giờ cúng thường là vào giờ Ngọ.

Thực tế, trong văn hóa Việt Nam, ngày 5 tháng 5 trong lịch âm hằng năm là ngày giỗ Quốc mẫu Âu Cơ. Từ lâu, trong dân gian đã lưu truyền câu ca dao:

"Tháng năm ngày tết Đoan Dương

Là ngày giỗ Mẹ Việt Thường Văn Lang."

Còn ở vùng đồng bằng Nam Bộ, ngày 5 tháng 5 còn được gọi là ngày "Vía Bà" trong tín ngưỡng thờ Linh Sơn Thánh mẫu trên núi Bà Đen.

Tại Đồng Tháp hay một số tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, ngày 5 tháng 5 âm lịch còn được gọi là ngày "nước quay", cứ theo lệ hằng năm, nước ở thượng nguồn đổ về đến nước ta, làm nước sông trở thành đỏ đục và có nhiều xoáy nước. Và năm nào cũng vậy, ngày 5 tháng 5 được coi là ngày bắt đầu của những mùa lũ hằng năm.

Chính vì vậy, ngày 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm, người dân khắp mọi miền tại Việt Nam đều có thói quen sửa soạn lễ lạt và cúng tế.

Ý nghĩa của tết Đoan Ngọ

Đầu tháng 5 là thời điểm kết thúc vụ chiêm, bước vào vụ mùa. Đây là lúc để bà con nông dân làm lễ tạ ơn trời đất, tổ tiên và ăn mừng mùa vụ. Chính vì vậy, ngày này là ngày để nhân dân bày tỏ lòng thành và cầu mong cho một mùa màng bội thu sắp tới.

Hiện tại ở nhiều làng quê Việt Nam vẫn còn lưu giữ nếp xưa, rất coi trọng ngày tết này. Đây cũng chính là dịp để gia đình sum họp, con cháu dù làm ăn ở xa vẫn cố gắng thu xếp để về bên gia đình.

Vào thời điểm này, trái cây, hoa lá cũng bắt đầu đơm hoa kết trái, vì thế, hoa quả là thứ đồ cũng không thể nào thiếu trong những mâm lễ cúng của người dân.

>> Xem thêm: 6 bài thơ hay về Tết Đoan Ngọ mùng 5 tháng 5

Tết Đoan Ngọ cúng gì? Ăn gì?

Tết Đoan Ngọ cúng gì?

Tết Đoan Ngọ cúng gì? Tùy vào thực tế của từng địa phương mà mâm cúng ngày tết Đoan Ngọ có thể khác nhau, tuy nhiên, nhìn chung mâm lễ của ngày tết này thường bao gồm:

• Hương, hoa, vàng mã
• Nước
• Rượu nếp
• Nếp cẩm
• Các loại hoa quả như mận, vải, dưa hấu, xoài...
• Xôi, chè
• Bánh tro

>> Tìm hiểu: Văn khấn Tết Đoan Ngọ, bài cúng Tết Đoan Ngọ ngoài sân, trong nhà

Tết Đoan Ngọ ăn gì?

Rượu nếp, nếp cẩm

Đây là thứ không thể thiếu vào ngày tết Đoan Ngọ. Theo quan niệm của nhiều người, bộ phận tiêu hóa của con người thường có các loại ký sinh gây hại, chúng thường nằm sâu trong bụng nên không phải lúc nào cũng tiêu diệt được. Chỉ vào ngày 5 tháng 5 âm lịch, các loại ký sinh này thường ngoi lên, chúng ta mới có thể tận dụng để loại bỏ chúng bằng cách ăn những thức ăn có vị chua, cay, chát, trong đó nổi bật nhất là rượu nếp hay nếp cẩm. Đặc biệt, nếu thưởng thức món rượu này vào buổi sáng, ngay khi thức dậy thì càng hiệu nghiệm.

>> Chia sẻ: Cách làm cơm rượu nếp cẩm (nếp than miền Bắc) ngon, ngọt tự nhiên

Bánh tro

Bánh tro là loại bánh có màu vàng đậm, được làm từ gạo nếp ngâm cùng với nước tro của các loại cây khô, sau đó gói trong lá chuối rồi đem luộc.

Hoa quả

Với mong muốn "tiêu diệt sâu bệnh" bên trong cơ thể, người ta thường lựa chọn các loại quả có vị chua như mận, xoài xanh... và ăn chúng vào buổi sáng ngay sau khi thức dậy. 

Thịt vịt

Đây là món ăn không thể thiếu của người miền Trung trong ngày tết Đoan Ngọ. Nhiều người cho rằng, vào những ngày tháng 5 oi nóng thì ăn thịt vịt sẽ giúp cho cơ thể mát mẻ hơn.

>> Xem ngay: Cách làm vịt quay ngon như ngoài hàng với lò nướng

Chè trôi nước

Đây là món ăn không thể thiếu vào ngày tết Đoan Ngọ của người miền Nam. Những viên chè làm từ bột nếp, bên trong có nhân đậu xanh, ăn kèm với nước cốt dừa có vị man mát, thơm ngon.

>> Hướng dẫn: 5 cách nấu chè trôi nước mềm ngon, không bị cứng

Chè kê

Đây là món ăn đặc trưng của người Huế mỗi dịp tết Đoan Ngọ. Sau khi xay hạt kê và loại bỏ lớp vỏ, người ta ngâm rồi đun sôi cho đến khi nở mềm, sền sệt rồi thêm nước đường cùng chút gừng là đã được một nồi chè kê thơm phức, vô cùng hấp dẫn rồi.

Một số phong tục ngày tết Đoan Ngọ tại Việt Nam

Ngoài tục "giết sâu bọ" thì vào ngày tết Đoan Ngọ, người dân ở nhiều vùng miền tại Việt Nam còn có một số phong tục khác như:

• Hái thuốc: Rất nhiều người có quan niệm, những gì hái hay đào được vào ngày 5 tháng 5 đều là những vị thuốc tốt, có khả năng chữa được nhiều bệnh. Vì vậy, vào ngày này, họ thường dành thời gian để hái một số loại lá thuốc như đinh lăng, ngải cứu, lá mùi...
• Tắm lá mùi: Rau mùi có mùi thơm rất đặc trưng. Vào ngày tết Nguyên Đán hay tết Đoan Ngọ, người ta thường hái những cây mùi già, đun nước tắm với mong muốn giải trừ vận xui và khí độc ra khỏi cơ thể. Nhiều địa phương ở ven sông hay ven biển thì thay vì tắm lá mùi, họ sẽ chọn đúng giờ Ngọ và rủ nhau ra tắm biển, tắm sông.
• Ngoài ra, thời xưa, một số vùng còn có thêm các tục lệ như nhuộm móng chân, móng tay, treo ngải cứu để trừ tà... 

Hy vọng qua bài viết này, các bạn đã hiểu hơn ngày tết Đoan Ngọ là ngày gì cũng như sự tích và ý nghĩa của nó. Một mùa tết Đoan Ngọ nữa lại sắp đến, các bạn hãy chuẩn bị thật kỹ lưỡng để có thể "giết được nhiều sâu bọ" vào sáng sớm ngày 5 tháng 5 nhé.

Bạn đang xem: Tết Đoan Ngọ là ngày gì? Sự tích & Ý nghĩa của tết Đoan Ngọ

Chuyên mục: Tra cứu thông tin